Uwaga jest mechanizmem, który pozwala nam koncentrować się tylko na tych aspektach rzeczywistości którymi jesteśmy zainteresowani, przypomnieć tylko cześć informacji zakodowanych w pamięci, uruchomić tylko jeden z wielu możliwych procesów myślenia, czy też wykonać jedną z wielu możliwych do wykonania reakcji. Innymi słowy, uwaga pozwala wprowadzać w naszym codziennym funkcjonowaniu porządek i harmonie: umożliwia wybór z otaczającego nas świata tylko tego, co jest w danej chwili dla nas istotne. Zdolność koncentracji uwagi, czyli świadomego kierowania i utrzymania jej na określonym rodzaju czynności oraz możliwość nierozpraszania się pod wpływem innych, nawet stosunkowo silnych bodźców niezwiązanych z wykonywaniem czynności, jest jednym z podstawowych czynników odpowiedzialnych za sukces szkolny naszego dziecka. Do około 5 roku życia uwaga ma charakter mimowolny - dziecko skupia ją na wyrazistych cechach nowego bodźca oraz na przedmiotach czy zdarzeniach dla niego atrakcyjnych. Z tego powodu dzieci w okresie przedszkolnym są bardzo podatne na rozproszenie uwagi, w ich aktywności może pojawić się nagła zmiana kierunku zainteresowania, bez dokończenia rozpoczętej czynności.

W miarę rozwoju dziecka czas koncentracji uwagi i odporność na działanie czynników zakłócających normalny przebieg działania ulega stopniowemu wydłużeniu. Ma to związek z rozwojem układu nerwowego oraz osiąganiem dojrzałości dziecka do podjęcia obowiązku szkolnego. Zmiana w zakresie funkcjonowania uwagi pojawia się miedzy 5 a 7 rokiem życia. Dzieci zaczynają stopniowo kontrolować swoją uwagę, potrafią dłużej i efektywniej skupiać się na wybranej przez siebie aktywności, stają się coraz bardziej systematyczne, samodzielne oraz bardziej elastyczne. Podejmując naukę w szkole uczeń powinien posiadać zdolność do koncentracji uwagi przez dłuższy czas trwania lekcji. Dzieci różnią się stopniem koncentracji uwagi i umiejętnością skupiania uwagi dowolnej. U każdego dziecka przyczyny trudności z koncentracją są inne. Należy je najpierw określić, a później dokonywać zmian. Dopiero wtedy poprzez systematyczny trening można pomóc dziecku w rozwijaniu jego zdolności koncentracji.

Jak rozpoznać, że nasze dziecko ma problemy z koncentracją uwagi?

Niektóre dzieci zajmują się co chwilę czymś innym i nigdy nie poprzestają na jednej rzeczy, ale problemy z koncentracją mogą mieć również "spokojni marzyciele".
Zaburzenia koncentracji mogą zatem przejawić się w różny sposób.

Niepokoić powinny przede wszystkim następujące objawy:
-pośpieszna i pobieżna praca

- duża liczba popełnionych błędów

- niedostateczna uwaga, pomijanie ważnych aspektów zadania

- nieharmonijne tempo pracy: od nadmiernie szybkiego do wolnego

- szybkie męczenie się, narzekanie na złe samopoczucie, bóle głowy, brak siły, itp.

- uciekanie w marzenia

- odbieganie od tematu

- wykonywanie kilku rzeczy jednocześnie, niedokańczanie rozpoczętych czynności

- niekojarzenie, zapominanie przed chwilą usłyszanego polecenia, trudności w odnalezieniu się w sytuacji zadaniowej, bezradność

Upośledzenie zdolności koncentracji może przyjmować u każdego dziecka inną formę. Również u tego samego dziecka może mieć różne formy, w zależności od tego, czym dziecko akurat się zajmuje.
Jest wiele dzieci, u których problemy z koncentracją i wytrwałością ujawniają się tylko w specjalnych warunkach, np. przy odrabianiu prac domowych, podczas gdy w zabawie albo w trakcie wybranych samodzielnie zajęć (praca manualna, składanie klocków lego, malowanie, zbieranie znaczków itp.) wykazują bardzo dużą wytrwałość. Sporo "zdekoncentrowanych" dzieci potrafi z niezwykłą wytrwałością zajmować się niektórymi zadaniami, jeśli sprawiają im one przyjemność.
Dzieci z zaburzeniami koncentracji na zewnątrz są bardzo różne. Jedne rzucają się w oczy niespokojnym sposobem bycia, czy absorbującym zachowaniem. Inne są tak spokojne i zamyślone, że wcale nie uznaje się ich za zaburzone.

Odpowiednio do tych zachowań można rozróżnić, w uproszczony sposób, dwa typy dzieci z zaburzeniami koncentracji:
1. typ aktywno - impulsywny
2. typ pasywny z zespołem „niebieskich migdałów”
Dzieci należące do pierwszej grupy bardzo mało czasu poświęcają na to, by zapoznać się z zadaniem, pracują pospiesznie, w ich wykonaniu zaznacza się duża powierzchowność. W efekcie popełniają dużo błędów, ich prace są chaotyczne i mało staranne. Takie dzieci często przerywają prace i łatwo ulęgają frustracji, gdy otrzymują zadania trudniejsze. Ich uwaga łatwo ulega rozproszeniu. Dzieci należące do drugiego typu cechuje powolne tempo pracy i „rozmarzenie”. Potrzebują dużo czasu, zanim rozpoczną prace, a jeszcze więcej na jej wykonanie. Nie koncentrują się dostatecznie na treści zadań, są słabo zmobilizowane do ich wykonywania. W swoich reakcjach są ospałe, mało dynamiczne. Ich trudności są szczególnie widoczne, gdy mają wykonać zadanie na czas, bądź całkowicie samodzielnie. W ich pracach pojawia się wiele luk, niedokończonych zdań oraz błędów

Jak pomóc dziecku z trudnościami w koncentrowaniu uwagi?

1. Słuchaj uważnie- ucz wzajemnej komunikacji.

Nawiązuj z dzieckiem jak najczęściej kontakt werbalny: pytaj, jak minął dzień, jak się czuje,co dobrego i złego się wydarzyło. Utrzymuj kontakt wzrokowy z dzieckiem, słuchaj uważnie i bądź autentycznie zainteresowany jego przeżyciami. Jeśli popada w dygresje, gubi wątek,jest chaotyczne w swoich wypowiedziach - subtelnie naprowadzaj je na główny temat. Reaguj na to, co mówi, aby wiedziało, że go słuchasz.

2. Ucz staranności i dokładności w działaniu

Pokazuj dziecku, że na osiągnięcie efektu końcowego składa się cała sekwencja czynności. Dokładne wykonanie każdej z nich jest niezbędne, aby osiągnąć zamierzony cel.

3. Pamiętaj o zaspokojeniu potrzeby ruchu

Dzieci, którym trudno się skupić, mają zazwyczaj dużo energii i chętnie angażują się w aktywność fizyczną. Kiedy trochę się wyszaleją, łatwiej jest im myśleć. Znajdź sposób na konstruktywne rozładowywanie nadmiaru energii.

4. Pozwalaj samodzielnie podejmować decyzje.

Ważne jest, aby angażować dziecko w proces świadomego podejmowania decyzji rozważania„za i przeciw”, analizowania możliwych konsekwencji danego wyboru. Dziecko musi uczyć się trudu decydowania wraz z ponoszeniem konsekwencji swoich wyborów. Pamiętaj jednak, aby nie być zbyt surowym, dziecko szczególnie potrzebuje twojego wsparcia w trudnych chwilach.

5. Ćwicz wspólne pisanie liter i rysowanie szlaczków

To poprawia poczucie własnej wartości. Pamiętaj, iż wymaga to cierpliwości i dobrego

nastawienia z twojej strony (dzieci, które mają problemy ze skupieniem się, rysują niedokładnie, piszą nieuważnie, brzydko, pospiesznie).

6 . Pomóż zapanować nad chaosem- ucz porządku w codziennym funkcjonowaniu

Dzieci, które mają kłopoty z koncentracją, unikają wykonywania prac domowych, bo szybko nabierają przekonania, że wszystko, co wiąże się jednocześnie z przedszkolem, czy ze szkołą, wiąże się jednocześnie z porażką.

Z tego powodu dziecko będzie zajmowało się czymś innym, zupełnie niezwiązanym z nauką (rozglądanie się dookoła, obgryzanie ołówka, zamykanie się w toalecie). Będzie zadawało nieadekwatne pytania, mówiło, że źle się czuje itp.

W tym wypadku konieczne jest nakierowanie uwagi dziecka na pracę. Pierwszym krokiem powinno być uporządkowane biurko. Może to stać się codziennym rytuałem, sygnałem, że nadszedł czas skupienia się. Pusty blat, na którym leży tylko to, co jest potrzebne do nauki, sprzyja koncentracji.

7. Organizuj domowe obowiązki

Dziecko może mieć kłopoty z organizowaniem sobie pracy, ale twój przykład będzie je uczył, jak sobie radzić z chaosem. Używaj kalendarza, karteczek samoprzylepnych, zacznijcie planować zajęcia dziecka (odrabianie lekcji, czas na zabawę i obowiązki).

8.Unikaj strofowania- wzmacniaj dziecko pochwałami

Nie wytykaj błędów, nie pouczaj, nie narzekaj. Krytykując dziecko, wytwarzasz w nim postawę bierno - agresywną. Najlepszym sposobem na zmianę zachowania dziecka jest dostrzeganie właściwych jego form i natychmiastowe (od razy po wystąpieniu zachowania) chwalenie.

9 . Doceniaj wysiłki i ich efekty- nawet te najmniejsze

Nic tak nie wzmacnia motywacji do pracy jak drobne pochwały, dostrzeganie nawet minimalnych efektów. Pamiętaj, że jesteś najcenniejszą osobą dla swojego dziecka. Twoje zdanie, wyrażona pochwała lub dezaprobata pod adresem twojego dziecka ma istotny wpływ w kształtowaniu obrazu własnej osoby i poczucia własnej wartości.

Ćwiczenia usprawniające pamięć i koncentrację uwagi:

Przy planowaniu pracy z dzieckiem należy pamiętać o tym by :

- polecenia kierowane do dziecka były proste i zrozumiałe

- w chwilach dekoncentracji przywoływać uwagę dziecka z powrotem na wykonywane zadanie

-w pomieszczeniu panowała cisza ( brak dźwięków, które mogłyby rozproszyć uwagę dziecka)

-w miejscu pracy nie był rozpraszających przedmiotów ( puste biurko, uporządkowane miejsce pracy)

Przykłady ćwiczeń

·Zabawy wprowadzające sekwencje, np.

- głuchy telefon (dziecko ma dokładnie powtórzyć zdanie, które usłyszało)

- powtórz numer telefonu (zaczynamy od 3,4 cyfr – dziecko ma je powtórzyć)

- jedziemy na wycieczkę: zabawę zaczynamy mówiąc „jedziemy na wycieczkę i zabieramy...”. Wymyślamy i wymieniamy na zmianę z dzieckiem rzeczy, jakie zabieramy na wycieczkę powtarzając przy tym już te wcześniej wymienione, np.

mama: „Jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak”

dziecko: „Jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak i namiot”

mama: „Jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak, namiot i piłkę”

dziecko: „Jedziemy na wycieczkę i zabieramy plecak, namiot, piłkę i koc” itd.

Można wprowadzać różne odmiany tej zabawy poprzez zmianę początkowych zdań, np. „Jesteśmy w sklepie i kupujemy...”, „Na urodziny Paweł dostał...”

·Rymowanki – nauka krótkich rymowanych wierszyków, wyliczanek, również z wprowadzaniem towarzyszących temu gestów

·Wymieniamy ciąg słów. Na ustalone wcześniej słowo lub grupę słów dziecko ma klasnąć np. na słowo: lampa lub na nazwy kolorów, potraw itp.

·Nazywamy szybko i wskazujemy na sobie części ciała. Dziecko ma je wskazywać na sobie. Dla zmylenia co jakiś czas wskazujemy część ciała inną niż wymieniamy – zadaniem dziecka jest wskazywać prawidłowo na podstawie usłyszanej instrukcji słownej.

·Dziecko kładzie się lub siada wygodnie i słucha uważnie odgłosów z otoczenia, a potem ma je wymienić. Zadanie można utrudnić poprzez nakazanie wymienienia odgłosów w kolejności, w jakiej się pojawiały (możemy sami „produkować” różne odgłosy- np. skrzypienie drzwi, stukanie, szuranie, szeleszczenie gazetą itd.)

·Podaj kolejność:za parawanem układamy w rzędzie kilka przedmiotów, odsłaniamy, dziecko przygląda się przedmiotom zapamiętując ich kolejność. Ponownie zasłaniamy parawan a zadaniem dziecka jest wymienienie przedmiotów w kolejności

·Pokazujemy dziecku ilustrację i prosimy aby przez 30sekund uważnie jej się przyglądało. Następnie zabieramy rysunek i prosimy o odpowiedzenie na różne pytania dotyczące tego co znajdowało się na obrazku.

·Powtarzamy dziecku 10 razy pewną sekwencję słów (na przykład: KOMIN, KACZKA, KANAPA, KRZESŁO, KROWA, KOT, KACZKA, KOGUT, KURA), a następnie prosimy aby powtórzyło wyrazy w tej samej kolejności – początkowo krótka sekwencja

·Wystukujemy dziecku pewien rytm a następnie prosimy, aby powtórzył. Przeprowadzamy kilka prób.

·Czytamy /opowiadamy dziecku krótką historyjkę i prosimy o uważne przysłuchiwanie się. Przykład: „Dzieci zbudowały zamek z piasku, zrobiły mu dwie bramy, trzy wieże, na jednej z nich powiewała chorągiew. Był piękny słoneczny dzień. Dzieci śmiały się, bawiły foremkami, lepiły kule z piasku. Aż mama zawołała ich na obiad. Po południu, gdy Tomek wrócił do piaskownicy zobaczył, że połowa zamku jest zburzona. Bardzo się tym zmartwił i postanowił szybko odbudować zamek”.

·Po wysłuchaniu całego opowiadania prosimy dziecko o odpowiedzenie na kilka pytań:
· co budowały dzieci z piasku?
· ile bram miał zamek?
· co powiesiły dzieci na jednej z wież?
· dlaczego mama zawołała dzieci do domu ?
· co zobaczył Tomek, gdy wrócił do piaskownicy? Itp.

·Rysowanie w obrębie konturów, kopiowanie przez kalkę, rysowanie po śladzie, kolorowanie drobnych elementów, labirynty, łączenie wyznaczonych punktów.

·Wyszukiwanie szczegółów na rysunkach lub różnic między ilustracjami ( proste ilustracje)

·Gry typu „Memory”, puzzle, „ Bystre oczko”

·Lepienie z plasteliny, zabawy konstrukcyjne, majsterkowanie, układanie kompozycji według wzoru, nawlekanie koralików

·Mozaikowe układanki, geometryczne domino, różnicowanie podobnych kształtów figur, odtwarzanie z pamięci układów klocków

·Składanie całości z części, dobieranie części do całości

Źródło:

-książka pt. "Zaburzenia koncentracji u dzieci", dr Helmut Weyhreter

- miesięcznik Remedium ,„ Dzieci z zaburzeniami uwagi” , Urszula Oszwa