DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA WARUNKIEM POWODZENIA W NAUCE

Podjęcie przez dziecko obowiązku szkolnego wiąże się z początkiem nowego, bardzo ważnego etapu w życiu. Przechodząc z wieku przedszkolnego w wiek wczesnoszkolny ulega zmianie podstawowa forma działalności dziecka. Dotąd była to zabawa. Teraz będzie nauka. Aby dziecko mogło sprostać wymaganiom szkolnym i w pełni się rozwijać musi osiągnąć dojrzałość szkolną. Najogólniej można powiedzieć, że jest to gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole, uzależniona od osiągnięcia takiego stanu rozwoju fizycznego, emocjonalno – społecznego i umysłowego, który umożliwia sprostanie obowiązkom szkolnym.

Dojrzałość fizyczna 

Podstawowym przejawem dojrzałości fizycznej jest dobry stan zdrowia, odporność na choroby i zmęczenia, sprawność narządów zmysłu i narządów artykulacyjnych (prawidłowa wymowa wszystkich głosek) oraz ogólna sprawność ruchowa i manualna, która związana jest z dobrą orientacją przestrzenną, a także koordynacją i pamięcią wzrokowo – słuchowo – ruchową. Przejawem dojrzałości fizycznej jest zręczność, sprawność ruchów rąk, umiejętność hamowania pewnych impulsów ruchowych, wykonywanie ruchów ciągłych (przy wykonywaniu elementów graficznych), zdolność utrzymywania kierunku ruchu (rysowanie elementów wzdłuż linii poziomej). Podstawowym elementem dojrzałości psychoruchowej jest umiejętność przetwarzania statystycznego obrazu graficznego na obraz dźwiękowy (litery – głoski, wyrazy – słowa) oraz obu tych obrazów na obraz ruchu. Do osiągnięcia tej umiejętności potrzebny jest określony poziom pamięci wzrokowej i słuchowej. W gotowości do nauki czytania i pisania podstawową rolę odgrywa więc współdziałanie ośrodka wzroku, słuchu, ruchu i mowy znajdujących się w korze mózgowej.

Dojrzałość emocjonalno – społeczna

Przejawem dojrzałości emocjonalno- społecznej będzie samodzielność, zaradność, chęć i umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami

i nauczycielem oraz umiejętność przystosowania się do wymogów nowego środowiska. Poważną rolę odgrywa też wspomniana już równowaga, obowiązkowość i wytrwałość, wiara we własne siły, umiejętność podporządkowania się wymaganiom nauczyciela, a także wrażliwość na jego opinię i ocenę. Dużą rolę ma również łatwość nawiązywania kontaktu
z rówieśnikami i nauczycielem, współdziałaniu w zabawie i wykonywaniu zadań. Rozumienie poleceń kierowanych do całej grupy, a nie tylko do pojedynczego dziecka. Dziecko społecznie dojrzałe do szkoły cechuje się wrażliwością na opinię dorosłych, liczenie się z ich oceną, zarówno pozytywną jak i krytyczną, obowiązkowość i odpowiedzialność za wykonywane zadanie. O przystosowaniu się do nowych warunków decyduje również stan równowagi umożliwiający dzieciom opanowanie reakcji emocjonalnych: płacz, wypowiadanie się
w niewłaściwych momentach.

 Dojrzałość umysłowa

O umysłowej gotowości do nauki świadczy poziom poznawczej aktywności dziecka, jego zainteresowanie dla wiedzy jako źródła informacji. Dziecko umysłowo dojrzałe chce się uczyć, interesuje się czytaniem i pisaniem oraz dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku, w którym żyje.
O umysłowej gotowości dziecka do nauki stanowi również jego poziom mowy
i myślenia, umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się, opowiadania, wyrażania życzeń, pytań, własnych sądów, wniosków, ocen. O dojrzałości do czytania i pisania świadczy umiejętność wyróżniania kształtów, dźwięków, rozpoznawania, porównywania
i odtwarzania. Dojrzałość do czytania przejawia się ponadto w rozumieniu znaczenia wyrazów jako graficznych odpowiedników słów.  Dojrzałość umysłową charakteryzuje przede wszystkim swoboda w posługiwaniu się mową oraz prawidłowe rozumienie mowy innych. Dzieci potrafią dokonać analizy wzrokowej i słuchowej wyrazów, rozumieją, iż określone treści można przekazać za pośrednictwem mowy znaków jakimi są głoski i litery. W zakresie dojrzałości do pisania istotną rolę odgrywa stopień orientacji przestrzennej, który umożliwia dziecku rozpoznawanie i zapamiętywanie kierunku, położenia i proporcji wymiarów odwzorowywanych form graficznych oraz pamięć ruchową, umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu.
W procesie tym niezbędna jest umiejętność kontrolowania wzrokiem własnych ruchów i świadome nimi kierowanie. Dojrzałość do nauki matematyki związana jest ze zrozumieniem i umiejętnością określania stosunków przestrzennych, czasowych i ilościowych w praktycznym działaniu: umiejętność prostego klasyfikowania przedmiotów według przeznaczenia, wielkości, kształtu, koloru oraz umiejętnością dokonywania na konkretnych działaniach dodawania
i odejmowania 

Strach przed szkołą  

            Lęk dzieci przed szkołą zazwyczaj spowodowany jest nieprawidłowym nastawieniem do szkoły osób ze środowiska dziecka. Często rodzice czy opiekunowie nie zdają sobie sprawy ile szkody może spowodować niewinna uwaga na temat szkoły wypowiadana niekiedy w dobrych intencjach.

Np.: „ pójdziesz do szkoły to dopiero zobaczysz....”, „ w szkole nie będziesz mógł sobie na to pozwolić”, „ szkoła sobie z tobą poradzi, bo ja już nie mam do ciebie siły”, „ w szkole nie będziesz mógł tego robić” itp. W dziecku szczególnie wrażliwym obraz szkoły może zostać wypaczony. Bardzo duży wpływ
na gotowość dzieci do podjęcia roli ucznia ma nastawienie rodziców. Dziecko jest wspaniałym obserwatorem i szybko przyswaja jako własne uwagi rodziców. Starajmy się więc nie budzić w dzieciach strachu wobec tego co nieznane,
ale wspierać ich i ułatwiać adaptację do nowych sytuacji. Trudno będzie bowiem przekonać dzieci do przyjaznego kontaktu z nowym miejscem jakim jest szkoła skoro sami nie mamy do niej zaufania.

Nowe sytuacje 

Wstąpienie do szkoły to wielka zmiana w życiu dzieci. Przejście od dominującej w okresie przedszkolnym działalności zabawowej do nauki szkolnej oznacza dla dziecka pojawienie się nowego obowiązku osobistego i społecznego. Zmienia się gruntownie tryb życia i zajęć:

·       musi w dokładnie określonym czasie wstawać i wychodzić do szkoły ,

·       wykonywać prace przewidziane przez program szkolny,

·       włączyć się i ściśle stosować się do regulaminu ucznia,

·       umieć nawiązywać kontakty z rówieśnikami

Zabawa na wakacjach – jak przygotować dziecko do szkoły?

 Warto przez te ostatnie wakacyjne tygodnie zadbać o wszechstronny rozwój dziecka:

·        ćwiczmy ręce: budujemy zamki z piasku, a w słotne dni lepimy plastelinowe ludziki, malujemy farbami, rysujemy, wyrabiamy wspólnie ciasto; i lepimy np.: pierogi

·        ćwiczmy orientację: spacerujmy po lesie( w prawą i lewa stronę), układamy szyszki;

·        usprawniajmy mięśnie: gramy w piłkę, jeździmy na rowerze, wędrujemy po górach;

·       -wzbogacamy język: rozmawiamy z dzieckiem, odpowiadamy na pytania, czytamy książki.

Pierwsze dni nauki w szkole - jak ułatwić dziecku?

·        przede wszystkim nie panikować i stwarzać atmosfery napięcia i nerwowości ,

·       bowiem szybko udzieli się ono dziecku;

·        wzmacniać w malcu pozytywne nastawienie do szkoły, opowiadać o jej zaletach,

·        dbać o dietę dziecka – niech nie wychodzi z domu bez śniadania i kanapki, którą zje w szkole

·        zaufaj nauczycielom, a będziesz się czuć pewniej i spokojniej

Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej potrafi:

·       powiedzieć, jakie ma imię i nazwisko, ile ma lat, gdzie mieszka, opowiedzieć o pracy rodziców,

·       narysować rysunek postaci ludzkiej: postać jest kompletna, części ciała są proporcjonalne do całości, części ciała są rozmieszczone właściwie,

·       obchodzić się z przyborami do rysowania, malowania, pisania; nie wychodzić poza linie kolorując obrazek; nazwać to co narysowało,

·       ciąć nożyczkami w linii prostej i krzywej; lepić z plasteliny,

·       dobrać w pary przedmioty lub obrazki, klasyfikować je wg określonej zasady, np. owoce, pojazdy, zwierzęta,

·       łączyć zbiory wg określonej cechy, np. wielkość, kolor,

·       wskazać różnice w pozornie takich samych obrazkach,

·       rozpoznać różne dźwięki z otoczenia, np. głosy zwierząt,

·       liczyć kolejno do 10 ; po przeliczeniu liczmanów powiedzieć, ile ich jest,

·      dokonywać dodawania i odejmowania na konkretach w zakresie 10

·       ma dobrą koncentrację uwagi,

·       jest zainteresowane pracą i jej efektami,

·       jest odporne na niepowodzenia,

·       jest wytrwałe przy dłuższym wysiłku,

·       prawidłowo wymawiać wszystkie głoski,

·       nazwać głoskę na początku i na końcu wyrazu, różnicować wyrazy

o podobnym brzmieniu, np. kran – tran, góra – kura, bada – pada,

·       podzielić zdanie na wyrazy, wyrazy na sylaby,

·       opowiedzieć treść obrazka posługując się mową zdaniową,

·       rozwiązać proste zagadki,

·       czytać niedługie teksty ze zrozumieniem,

·       uważnie słuchać przez dłuższą chwilę opowiadania, bajki, muzyki,

·       wykonać proste ćwiczenia gimnastyczne; uczestniczyć w grupowych zabawach ruchowych,

·       wskazać lewą i prawą stronę swego ciała i osoby stojącej na wprost,

·       doprowadzić do końca rozpoczętą zabawę, pracę, w trudniejszych sytuacjach zwrócić się o pomoc do osoby dorosłej,

·       zgodnie bawić się z rówieśnikami – współdziałać, czekać na swoją kolej,

·       działać sprawnie; umieć podporządkować się słownym poleceniom,

·       wykonać podstawowe czynności samoobsługowe: samodzielnie zjeść, ubrać się, umyć, zawiązać sznurowadła, zapiąć guziki, zamki

·       ma dobre tempo pracy,

·       siedmiolatek potrafi nawiązać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, jest wrażliwy na opinię nauczycieli i innych osób dorosłych.

Dziecko, które nie osiągnie dojrzałości szkolnej:

 ·       start szkolny tego dziecka jest utrudniony.

·       nie poddaje się ono wpływom nauczyciela.

·       staje się niechętne, nie zainteresowane zadaniami, bierne.

·       często pracuje znacznie dłużej przy lekcjach osiągając niezadawalające  efekty.

 Literatura:

B. Wilgocka – Okoń „Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich”, Wydawnictwo Akademickie ”Żak”, Warszawa 2003

Na podstawie opracowania Reginy Szczepańskiej i Iwony Śliwińskiej

 Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej potrafi:

·       powiedzieć, jakie ma imię i nazwisko, ile ma lat, gdzie mieszka, opowiedzieć o pracy rodziców,

·       narysować rysunek postaci ludzkiej: postać jest kompletna, części ciała są proporcjonalne do całości, części ciała są rozmieszczone właściwie,

·       obchodzić się z przyborami do rysowania, malowania, pisania, nie wychodzić poza linie kolorując obrazek; nazwać to co narysowało,

·        ciąć nożyczkami w linii prostej i krzywej; lepić z plasteliny,

·       dobrać w pary przedmioty lub obrazki, klasyfikować je wg określonej zasady, np. owoce, pojazdy, zwierzęta,

·        łączyć zbiory wg określonej cechy, np. wielkość, kolor,

·       wskazać różnice w pozornie takich samych obrazkach,

·        rozpoznać różne dźwięki z otoczenia, np. głosy zwierząt,

·        liczyć kolejno do 10 ; po przeliczeniu liczmanów powiedzieć, ile ich jest,

·       dokonywać dodawania i odejmowania na konkretach w zakresie 10

·       ma dobrą koncentrację uwagi,

·       jest zainteresowane pracą i jej efektami,

·       jest odporne na niepowodzenia,

·       jest wytrwałe przy dłuższym wysiłku,

·       prawidłowo wymawiać wszystkie głoski,

·       nazwać głoskę na początku i na końcu wyrazu, różnicować wyrazy o podobnym brzmieniu, np. kran – tran, góra – kura, bada – pada,

·        podzielić zdanie na wyrazy, wyrazy na sylaby,

·        opowiedzieć treść obrazka posługując się mową zdaniową,

·       rozwiązać proste zagadki,

·       czytać niedługie teksty ze zrozumieniem,

·        uważnie słuchać przez dłuższą chwilę opowiadania, bajki, muzyki,

·       wykonać proste ćwiczenia gimnastyczne; uczestniczyć w grupowych zabawach ruchowych,

·       wskazać lewą i prawą stronę swego ciała i osoby stojącej na wprost,

·       doprowadzić do końca rozpoczętą zabawę, pracę, w trudniejszych sytuacjach zwrócić się o pomoc do osoby dorosłej,

·       zgodnie bawić się z rówieśnikami – współdziałać, czekać na swoją kolej,

·        działać sprawnie; umieć podporządkować się słownym poleceniom,

·        wykonać podstawowe czynności samoobsługowe: samodzielnie zjeść, ubrać się, umyć, zawiązać sznurowadła, zapiąć guziki, zamki

·       ma dobre tempo pracy,

·       siedmiolatek potrafi nawiązać kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, jest wrażliwy na opinię nauczycieli i innych osób dorosłych.

 Jak pomagać?

By ułatwić dzieciom naukę czytania, warto w szczególności:

1.   zwracać uwagę na właściwą wymowę,

2.    bawić się w tworzenie rymów: kukułka- jaskółka,

3.    liczyć sylaby w słowach, początkowo w krótkich później w długich; ma-ma (●●) , ka-lo-ry-fe-ry (● ● ● ●  ●) – rysować tyle kropek, ile jest sylab,

4.    tworzyć wyrazy zawierające głoskę: na początku wyrazu, w środku, na końcu wyrazu, np. a – akwarium, lato, litera, itp.

5.    bawić się w analogiczny sposób sylabami, np. ło, łokieć, łopata, wesoło, krzesło, czoło

6.    określać położenie głoski w wyrazie, np. jaki dźwięk słyszymy po, a jaki przed l w wyrazie mleko,

7.    tworzyć nowe wyrazy przez dodanie głoski lub sylaby:, np.: to: tor, kto, tło; ma: ga-ma, Ma-ciek, pu-ma itp.

8.    bawić się w „łańcuch wyrazów” – podajemy dziecku wyraz, z którego  ono wyodrębnia ostatnią głoskę i szuka wyrazu na tę głoskę, np.:  kogut – traktor – radio- orzeł

9.    wyszukiwać poznane litery w tekstach drukowanych, np. w gazetach.

10.utrwalać litery poprzez dodawanie do samogłoski spółgłoski, np. do a dostawiamy spółgłoski; ma, pa, ta, ka, da itp. Dziecko czyta sylabami, jeżeli nie umie pomagamy mu, nie czekamy, aż będzie głoskować.

11.powtarzać ciągi słowne: logiczne (rzeczy należących do 1 kategorii) np. krzesło, stół, szafka – dziecko kilka razy powtarza, następnie próbuje wspak; nielogicznych np. broda, okno, zarost.

12.słuchać audycje radiowe (19²⁰ w programie I radia) lub bajki z płyt CD.

13.czytać dzieciom bajki.

 By ułatwić naukę pisania należy w szczególności:

1.    odwzorowywać szlaczki i wzorki.

2.    kreślić kształty graficzne w powietrzu.

3.    kalkować

4.    pisać po śladzie

5.    pisać szlaczki literopodobne, jeżeli dziecko chce pisać pokazywać kształty liter wg wzorów przedszkolnych, zachowując kierunek pisania danej literki, nie pozwalać drukować.

6.    malować, również palcami

7.    wydzierać palcami i wycinać nożyczkami, naklejać.

8.    rysować, kolorować, rysować jednocześnie ręką lewą i prawą.

9.    nawlekać koraliki

10.modelować z gliny, plasteliny, lub pomoc w kuchni przy wyrabianiu ciasta.