Wprowadzenie

Środowisko przedszkolne jest ważnym miejscem, w którym kształtują się i rozwijają umiejętności komunikowania się dziecka. Dla rozwoju języka kluczowe są pierwsze doświadczenia językowe dziecka – rodzinne środowisko uczenia się w zakresie mowy, stanowiące bazę do dalszych sukcesów komunikacyjnych. W kontekście tych pierwszych doświadczeń tym bardziej istotna staje się rola nauczyciela wczesnej edukacji, który modeluje język dziecka, ukazuje bogactwo języka mówionego, następnie pisanego oraz piękno i estetykę języka ojczystego. W procesie komunikacji ważna jest czytelność komunikatów, otwartość na rozmowę, jej płynność. Pod kierunkiem nauczycieli kształtują się prawidłowe nawyki mówienia. Nauczyciel dba o kulturę języka i staranność wypowiedzi, uczy zasad prawidłowej komunikacji, poprzez dobór odpowiednich źródeł, umożliwia dziecku odbiór języka literackiego. Wczesne doświadczenia językowe i komunikacyjne dziecka stanowią miarę sukcesu edukacyjnego i społecznego. W pracy z dziećmi wykorzystuje się różnorodne narzędzia w postaci metod i form pracy ze słowem i tekstem.

„Przez odpowiednią literaturę dla dzieci kształtuje się smak przyszłego czytelnika.” J. Brzechwa

Literatura dla dzieci w wieku przedszkolnym jest rodzajem sztuki przekazywanej małym odbiorcom przede wszystkim za pośrednictwem rodziców i nauczycieli. Przedszkole stwarza swoim wychowankom różnorodne możliwości obcowania z literaturą piękną. Ponieważ w wieku przedszkolnym kształtują się zaczątki osobowości dziecka, dlatego też ważnym zadaniem nauczycieli przedszkola jest odpowiedni dobór książek, które posiadają bogaty zasób treści o charakterze wychowawczym. Bohater literacki swoim postępowaniem i postawą powinien uczyć dzieci jak żyć, głównie przez preferowanie cennych wartości moralno – wychowawczych. Potrzeba kontaktu z książką nie powstaje u dziecka spontanicznie, musi wzbudzić ją rodzic lub nauczyciel w procesie wychowania. Dlatego jednym z zadań przedszkola jest m.in. rozbudzenie zainteresowania książką. Książka jest również źródłem wiedzy o otaczającym świecie, o człowieku i nurtujących go problemach, o kulturze, tradycjach społeczeństwa i własnego narodu oraz kultur innych narodów. Książka rozszerza zakres słownictwa dziecka, ale przede wszystkim powinna dostarczać małemu odbiorcy wzruszeń, różnorodnych przeżyć związanych z jej zawartością treściową oraz z właściwościami tekstu literackiego tzn. jego wartościami artystycznymi, estetycznymi.
Zadnia jakie pełni literatura w życiu dziecka

• poszerzanie możliwości poznania świata

• kształtowanie wrażliwości estetycznej

• wzbogacenie zasobu wiadomości, które dziecko zdobyło w toku obserwacji otaczającego je środowiska, świata przyrody i społeczeństwa

• wyzwalanie ekspresji słownej, plastycznej i innej

• dostarczanie wzorów pięknej mowy ojczystej

• wzbogacenie zasobu pojęć i słów

• kształcenie mowy i wymowy

• rozwijanie inwencji twórczej

• aktywizowanie myślenia, uczenie wyciąganie wniosków i morału, ćwiczenie pamięci i uwagi

• inspirowanie zabaw w teatr, inscenizowanie utworów .

Rola przedszkola w rozwoju mowy okazuje się wiodąca, ponieważ nauczyciele przedszkoli systematycznie rozwijają zdolności  komunikacyjne u dzieci. Mają oni również z ułatwiony dostęp do specjalistów (nauczyciele przedszkoli zwykle posiadają dodatkowe kwalifikacje w zakresie terapii, współpracują także często z różnymi specjalistami np. logopedą). Godziny, w których dziecko przebywa w przedszkolu to najlepszy czas dla przyswajania nowych wiadomości i umiejętności. Istnieje możliwość korygowania nieprawidłowych wzorów gryzienia, żucia i połykania podczas posiłków podawanych w przedszkolu.

Właściwe nawyki na pewno poprawią stronę artykulacyjną mowy dzieci:

• posiłki podawane dzieciom są dobierane specjalnie dla dzieci zarówno pod względem odżywczym jak i konsystencji. (bywa, że w domu karmi się dzieci w nieodpowiedni sposób, np. podając 4-latkowi mleko z butelki, co pogłębia zarówno wadę zgryzu, jak również wadę wymowy);

• dostarczane są prawidłowe wzorce mowy przez profesjonalnie przygotowanych do pracy pedagogów;

• pozytywnie wpływa na rozwój towarzystwo innych dzieci i współdziałanie w zabawach tematycznych;

• systematycznie prowadzone są ćwiczenia umuzykalniające połączone z ruchem, które nie nudzą dzieci i wyrabiają właściwy sposób oddychania;

• systematycznie stwarzana jest dzieciom okazja do wspólnych zabaw: oddechowych, artykulacyjnych, dźwiękonaśladowczych. Zabawy te dostarczają dzieciom wiele radości i mają ogromne znaczenie dla ich mowy.

Dobierając literaturę dla przedszkolaków nie należy zapominać, że dzieci lubią się śmiać. Komizm w książce dziecięcej opromienia cały utwór atmosferą optymizmu i zadowolenia, tworzy pogodny i przyjemny   stosunek    do   życia,   uczy   zachowania   równowagi w zmieniających się okolicznościach, pomaga w wartościowaniu zjawisk, uczy selekcjonowania rzeczy wielkich i małych. Dlatego tak chętnie słuchają humorystycznych utworów Jana Brzechwy, Juliana Tuwima, Jerzego Kerna, Wandy Chotomskiej lub Czesława Janczarskiego. Uśmiech, dowcip, humor mogą stanowić cenną pomoc w pracy wychowawczej. Mali czytelnicy mają niezwykła wrażliwość językową. Trzy – czterolatków cieszą elementy dźwiękowe, wyrażenia dźwiękonaśladowcze, odtwarzanie głosów ptaków („Ptasie Radio” Juliana Tuwima), odgłosów wydawanych przez różne pojazdy („Lokomotywa”), śmiesznie brzmiące wyrazy lub nazwiska bohaterów, na przykład śpiewaka Tralalińskiego i całej jego rodziny. Dzieci bawi też rytm i rym, melodia wiersz, powtórzenia słów bez wnikania w ich znaczenie.

Poezja działa na psychikę dziecka – odbiorcy za pośrednictwem wzbudzanych przeżyć emocjonalnych. Uczucia wywołane przez utwór pobudzają aktywność poznawczą, stają się bodźcem do stawiania pytań.  Poezja dostarcza dziecku wielu wrażeń, wzruszeń i przeżyć. Staje się ona ważnym elementem kształtowania wyobraźni i postawy twórczej dziecka.

Słuchając tekstu literackiego przedszkolak kreuje postacie bohaterów, ich losy, wyobrażenia przedstawionych zdarzeń. W sposób naturalny i spontaniczny uczestniczy w odbieraniu utworu. Swoje przeżycia wyraża poprzez: zabawę, ruch, śpiew, ekspresję słowną i plastyczną. Zasadniczą funkcją książki jest jej wpływ na wszechstronny rozwój osobowości  dziecka  i  kształtowanie  jego postawy  wobec  świata i ludzi. Mogą mieć wpływ na doskonalenie funkcji mowy pod względem gramatycznym i dźwiękowym,  na wzbogacenie zasobu pojęć i słów, na rozwój umiejętności komunikatywnej wypowiedzi i doskonalenia stylu.

Czytając dzieciom   książki,  należy  znaleźć  czas na refleksje, na wczucie się w ich atmosferę, bo przekaz utworu to nawiązanie kontaktu emocjonalnego z dzieckiem, śledzenie jego reakcji (śmieje się, płacze, ma otwartą buzię ze strachu lub nieruchomieje w momentach napięcia), wspólne odkrywanie sensu i piękna poezji czy prozy. Czytelnictwo jest ważnym czynnikiem wychowania człowieka. Kontakt z książką nawiązuje się już we wczesnym dzieciństwie, a dalsze lata wzbogacają jego formę, kształtują zamiłowania czytelnicze, pragnienie samodzielnego odczytania słów. Podstawą tych zainteresowań i zamiłowań czytelniczych są emocje przeżywane w związku z utworem literackim, z którym się dziecko zetknęło we wczesnym dzieciństwie. Początkowo większe emocje u małego dziecka budzi poezja. Proza wkracza nieco później w zakres jego zainteresowań. W miarę wzrastania, zasobu pojęć i słów, szersze stają się także zainteresowania czytelnicze dzieci. W kontaktach dziecka z książką stopniowo wzrasta rola samego tekstu, co pozostaje w ścisłym związku z jego rozwojem intelektualnym oraz emocjonalnym.

Sposoby przekazywania literatury dzieciom przedszkolnym.

Literatura dla dzieci w wieku przedszkolnym jest rodzajem sztuki przekazywanej odbiorcom  przede wszystkim za pośrednictwem rodziców, nauczycieli. Przedszkole stwarza swoim wychowankom różnorodne możliwości obcowania z literaturą piękną. W tej sytuacji rola nauczyciela w doborze literatury jest szczególnie odpowiedzialna. Wybierając książki dla swoich wychowanków, powinien on brać pod uwagę: właściwości i potrzeby dzieci oraz wartości artystyczne i wychowawcze utworów.

Nauczyciel przedszkola powinien przekazywać tekst literacki posługując się metodami dostosowanymi do poziomu dzieci. Przede wszystkim musi sam dobrze zapoznać się z treścią utworu. Zastanowić się nad tym, jak przedstawić przebieg akcji, postacie, nastrój, objaśnić niezrozumiałe dla dzieci zwroty i słowa. W przekazywaniu tekstu jedną z podstawowych ról odgrywa żywe słowo narratora, odpowiednie stosowanie tempa, siły głosu, jego wysokości, barwy, pauzy, akcentu. Stwarzanie obrazu treści środkami żywego słowa oddziałuje na wyobraźnię dziecka, pozwala na głębsze przeżycie utworu.

Podstawowym sposobem przekazywania dzieciom w przedszkolu treści utworów literackich jest opowiadanie. Ta forma przekazywania tekstu literackiego ułatwia dzieciom odbiór utworu dzięki możliwościom przystosowania opowiadania do ich właściwości psychicznych. Niezbyt obszerną treść książki można opowiadać w całości. Jeżeli książka zawiera kilka oddzielnych opowiadań, wtedy należy każdorazowo wybierać jedno lub dwa pod warunkiem, że dotyczą tego samego zagadnienia. Dzieciom młodszym można opowiadać po 2-3 rozdziały jednocześnie, ale tylko wtedy, gdy są one bardzo krótkie i wszystkie dotyczą tego samego problemu. Opowiadanie treści książki może być zachętą do swobodnych wypowiedzi na jej temat dla dzieci młodszych lub ustosunkowanie się do problemów wysuniętych przez nauczycielkę dla dzieci starszych.

Cechą charakterystyczną opowiadań jest to, że utrwalają i wzbogacają wiadomości dzieci i wywierają duży wpływ na kształtowanie się uczuć i postaw społeczno - moralnych, estetycznych i intelektualnych. Wartości wychowawcze opowiadania wyrażają się również w tym, że rozwijają zainteresowania czytelnicze oraz dostarczają dużo radości i wyzwalają poczucie humoru.

Opowiadanie ma również duży wpływ na zabawę dzieci. Będzie on większy, gdy dostarczymy odpowiednich pomocy. Dzieci starsze mogą pewne akcesoria i ilustracje do zabawy wykonać same, gdyż treść opowiadania stanowi cenne źródło wzbogacania działalności plastyczno- konstrukcyjnej i wyzwalania ekspresji twórczej.

 Podsumowanie

Sposobów wykorzystania utworów literatury dziecięcej w przedszkolu jest bardzo wiele; zależą one od inwencji i pomysłowości nauczycielki. Mogą to być wszelkiego rodzaju zabawy, inscenizacje czy drama. Najważniejsze jest jednak, by praca z wybranym utworem miała wielostronny charakter, była dla dzieci radością i zabawą. Wtedy dopiero piękno wierszy i baśni będzie w pozytywny sposób oddziaływać na sferę doznań oraz przeżyć małych czytelników, a jednocześnie rozwijać umiejętności językowe młodego pokolenia.

Źródła:

- Elżbieta Wieczór - „PROCES NABYWANIA PRZEZ DZIECI KOMPETENCJI JĘZYKOWYCH I KOMUNIKACYJNYCH”,

 - Joanna Rybkowska – „Przedszkolak w świecie literatury",

- Małgorzata Lasoń - "Wpływ literatury na rozwój dziecka w wieku przedszkolnym".